મળતા નથી કઈ આમ ‘રમેશ’ રસ્તામાં – રમેશ પારેખ નુ જીવન અને કવન.

જાતને દોર બાંધીને ઉડાડનાર સર્જક.

શ્રી રમેશ પારેખ નો જન્મ અમરેલીમાં.૧૯૪૦ ની સાલમાં થયો.

તેમનું ઉપનામ“છ અક્ષર નુ નામ”.

તેમના ‘મા’ નર્મદાબેન શુદ્ધ કાઠીયાવાડી ભાષા બોલતા.રમેશ ભાઈ નું કહેવું છે કે,

“આ વાણી,આ ભાષામાંથી મારા માપનો જોડો સિવાયો છે.”

તેમના કુટુંબમાં કોઈ સાહિત્યકાર થયેલા નથી.તેમના મોટાભાઈ જ્યારે ભાવનગરની કોલેજમાં બે વર્ષ ભણ્યા,ત્યારે તેમનાથી સીનીયર શ્રી હરીન્દ્ર દવે હતા,તેઓ જે લેખો લખતા તે એમણે વાંચેલા પણ કઈ સમાજ પડી નહોતી.રમેશ પારેખે ‘કાન્ત’ના કાવ્યોથી પ્રભાવિત થઇ છંદ ણા છંદે ચડ્યા.અને “હે પ્રભુ તમને નામું છું હાથ જોડીને,અરે!”જેવી પંક્તિઓ ‘હરિગીત’છંદમાં લખી.તેમણે આ પ્રેરણા મળી,’મણીકાંત’ની કાવ્યમાલા મા ના ‘શશીકાંત,મારા લગ્ન ની કંકોત્રી વાંચજો …..કંકુ નથી મમ રક્તના છતાં પડ્યા અવલોકજો…..’ આ રાગથી કાન પરિચિત થઇ ગયા હતાં.પણ આ જ છંદ ‘હરિગીત ‘છે તેવી ખબર તેમણે અભ્યાસ પછી પડી.તેમણે ચિત્રોમાં પણ ઇનામો મેળવ્યા છે. 

    તેમણે ૧૯૫૮ મા જીલ્લા પંચાયતમાં  નોકરી સ્વીકારી.શરૂઆતમાં તેમણે ગદ્ય વધુ લખ્યું. ઈશ્વર પેટલીકર ની નવલકથા, ‘ તરણા ઓથે ડુંગર” એક મેગેઝીન મા વાંચીને ખુબ પ્રભાવિત થયા.ને તેમણે લખવા ની ઈચ્છા જોર કરી ગઈ.તેમણે”કાળું ગુલાબ’,’ગુલાબ નો છોડ’,અને ‘પ્રેત ની દુનિયા’લખ્યું.આમ લગભગ ૧૯૬૨ સુધી વાર્તાઓ લખી.કવિતાઓ લખતા ખરા પણ બરાબ્ર નથી એમ લાગતા છપાવવાનું માંડી વાળતા.૧૯૬૬/૬૭ મા અનીલ જોશી અમરેલી આવ્યાં અને તેમની મિત્રતા અને લખાણ બંનેમાં ચાર ચાંદ લાગ્યા.અનીલ જોશી ની પ્રેરણાથી તેમનું નવતર ‘કાવ્ય સર્જન’ શરુ થયું અને બસ,પછી તો ‘રમેશ’ સાહિત્ય ના ઇતિહાસ મા એક સીમા ચિહ્ન એ ‘રમેશ’.

    અનેક પ્રકારની છાંદસ, અછાંદસ કવિતા, ગીત, ગઝલ, સોનેટ, બાલ કવિતાઓ, બાલ કથાઓ, ચિંતનાત્મક લેખો, સંપાદન, વાર્તાસંગ્રહ, નાટક, સોનલ કાવ્યો, આલા ખાચર કાવ્યો, મીરાં કાવ્યો સહિત અનેક પ્રકારના કાવ્ય પ્રકારોમાં ખેડાણ. લોકગીતો-ભજનોને આત્મસાત કરીને તેનું અદ્યતન સંવેદતાની અભિવ્યક્તિમાં આગવું રૂપાંતર સાધીને તેમણે કવિતામાં પોતીકો અવાજ ઉભો કર્યો છે.તેમના ધોધમાર વરસતા સાહિત્ય સર્જનમાં વાચકો ખુબ આનંદ થી ભીંજાયા છે.

  તેમણે ૧૯૮૨ મા  નર્મદ સુવર્ણ ચંદ્રક , ૧૯૮૬ મા રણજિતરામ  સુવર્ણ ચંદ્રક, ૧૯૯૪ મા  દિલ્હી સાહિત્ય અકાદમીનો પુરસ્કાર, ગિજુભાઈ બધેકા સુવર્ણચંદ્રક, કલાગૌરવ સુવર્ણચંદ્રક, ગુજ. રાજ્ય ફિલ્મ એવોર્ડ, ક્રિટીક્સ એવોર્ડ અને અન્ય ઢગલોક પુરસ્કારો મેળવ્યા છે.

રમેશ પારેખની વિશિષ્ટતા હોય તો તે છે, લોકોનાં હ્રદયમાં ઉતરી જાય તેવી રચનાઓ આપવી. સાંભળતાં પહેલા તો વહેમ જાય કે આ લોકગીત તો નથી ને. એટલી સરળતાંથી તેઓ જનસમુદાયની લાગણીને સમજી શક્યા છે અને તેટલી અસરકારકતાંથી અભિવ્યક્ત પણ કરી શક્યા છે. ગુજરાતી સાહિત્યમાં પ્રેમગીતોને પ્રચલીત બનાવવામાં રામશ પારેખનો ફાળો નાનોસુનો નથી.જો કે મને તેમના ચીન્તાન્તામક કાવ્યો વધુ ગમે છે.જેમ કે,

શોધું છું.

“શોધું છું પણ રમેશ મળે ક્યાં રમેશમાં,

મળતા માંથી રમેશના રસ્તા રમેશમાં.

ગુલમ્હોર પણ લટાર કદીક મારતા હશે,

એના હજુય ટમટમે પગલા રમેશમાં.

ખોદો તો ડટાયેલું કોઈ શહેર નીકળે,

એમ જ મળે રમેશના સપના રમેશમાં.

અર્ધો રમેશ કાળા અનાગતમાં ગુમ છે,

અર્ધા રમેશના છે ધુમાડા રમેશમાં.

આખુંય રાજપાટ હવે સૂમસામ છે.

કારણ કે મૃત્યુ પામ્યો છે રજા રમેશમાં.

ફરતું હશે કોઈક વસંતી હવાની જેમ,

આજે ઝૂલે છે એકલા જાળાં રમેશમાં.

ઈશ્વર,આ તારી પીળી બુલંદીનું શુ થશે?

ખોદ્યા કરે ખાડા હમેશ તું રમેશમાં.

જ્યારે રમેશ નામનો એક ખારવો ડૂબ્યો,

ત્યારે ખબર પડી કે છે દરિયા રમેશમાં.

આસ્થા.

જે તરફ આપણી આસ્થા જાય છે,
આ ચરણ એથી કાં ઉલટાં જાય છે ?

પક્ષી માફક હું ટહૂક્યો તો કેવું થયું !
એકમાં વૃક્ષ સો ખૂલતાં જાય છે !

જેમ મધ્યાહ્ન પેઠે તપે છે તરસ.
એમ પાણી યે ટૂંકાં થતાં જાય છે.

ડાળ રહેશે તો ફૂલો નવાં બેસશે :
એમ કહીને સ્વપ્ન તૂટતાં જાય છે.

તારી કાયા જ મારી ઊગમણી દિશા,
મારાં નેત્રો ય સૂરજ થતાં જાય છે.

તેં જ પૂર્યો હતો ટીપડામાં તને,
માર્ગને તો જ્યાં જાવું’તું ત્યાં જાય છે.

‘ચશ્મા કાચ પર’,’ત્વ’,’ખડિંગ’,’ક્યાં જેવા અનેક કાવ્યસંગ્રહ તેમના નામે બોલે છે.  ‘છ અક્ષરનુ નામ’માં તેમની બધી કવિતાઓ ગ્રંથસ્થ થઇ છે.રમેશ પારેખ ની ઓળખ બાળકોનાં ભેરુ તરીકેની પણ છે. ‘ચીં’,’હાઉક’ જેવા બાળગીતો વાંચી અમારી પેઢી મોટિ થઇ છે. ‘દે તાલ્લી’ અને ‘હફરક લફરક’ની બાળવાર્તાઓ મોટાઓને પણ લલચાવે છે.

હાથી પર સવારી કાઢી કોઈ શહેરે કવિનું સન્માન કર્યું હોય એવી દાંત કથાને રમેશ પારેખે હકીકત બનાવી જાણી.

રમેશ પારેખ કહે છે કે તેમણે કદી પતંગ ઉડાડ્યો નથી.પરંતુ નાની ઉમરથી જ એક ‘બાલીશ’મનોકામના ખરી કે પતંગ ને તો નહિ,પણ જાતને દોર બાંધીને ચગાવવી છે. 

અને આપણે જોયું જ કે આ ઈચ્છા પણ તેમની પૂરી થઇ  જ છે.સમગ્ર ગગન ને તેમણે પોતાના બાહુમા સમાવી,આકાશી તત્વની શક્તિ ભરી અને ઇન્દ્રધનુષ ના રંગોને પોતાની કલમ માં પૂરી,સાહિત્યના પતંગને છુટ્ટો દોર આપ્યો.આવા કવિને ૨૦૦૬મા ગુમાવીને ગુજરાતી સાહિટ્ય એ  ઘણું બધું ગુમાવ્યું છે.

હરેક જણના પતંગ પર
લખિયો છે આ સંદેશો કે
હે નભ ! તું નીચે આવ !
આવ નીચે ને જરાક હળવું થા…
માર નગારે ઘા,
ગમગીનીનો ગોટો વાળી
જલદી કૂદ કછોટો વાળી
ઓચ્છવના આ રંગકુંડમાં ડૂબકી મારી ગા !
આવ, આવ, તું જરાક નીચે આવ ને હળવું થા…

આભ, તને
આ પતંગ રૂપે છે નિમંત્રણ-
નીચે આવી ચાખ ઉમળકો,
ચાખ જુવાની, ચાખ લાગણી
ચાખ પ્રેમ ને ચાખ હૃદયના ભાવ
આભ, તું જરાક નીચે આવ.

રમેશ પારેખ ની ગઝલો.

“ગઝલ હું લખું છું અને આજુ-બાજુ

બધા મારા ચહેરાઓ, ઉંઘી રહ્યા છે”

૧. ગંગા નીકળે ..

હાથ ને ચીરો તો ગંગા નીકળે,

છેવટે એ વાત અફવા નીકળે

સ્તબ્ધ આંખોની  કરો ખુલ્લી તપાસ,

ભોયરાઓ ક્યાં ક્યાં એના નીકળે.

એ શુ કબ્રસ્તાન નુ ષડયંત્ર  છે ?,

મુઠ્ઠી ઓ ખોલો તો મડદાં નીકળે.

દાબડીમાં એક માણસ બંધ હોય,

ઢાંકણું ખોલો તો લાવા નીકળે.

રાત નિરંતર મેશમાં સબડે સતત,

સુર્ય પણ નીકળે તો કાળા નીકળે.

૨. મરણ મળે…

બંધ પરબીડિયામાંથી મરણ મળે તમને,

બચી શકાય તો બચવાની ક્ષણ માળે તમને.

ખજૂરી જેવડો છાંયો મળે,એ સિક્કાની,

બીજી ય બાજુ છે એવી કે રણ મળે તમને.

તમારા કંઠમાં પહેલા તો એક છિદ્ર મળે,

પછી તરસ ને પછીથી હરણ મળે તમને .

ટપાલ જેમ તમે ઘેર ઘેર પહોચો પણ,

સમગ્ર શહેરના લોકો અભણ મળે તમને.

૩. તમારા વગર.

તમારા વગર એ કુંવારી જ રહેશે,

તમારી કબર તો તમારી જ રહેશે.

તમે  ઘર કે શેરી બદલશો પરંતુ,

ભીંતોની વફા એકધારી જ રહેશે…

ન ફળદ્રુપ થઈ કોઈની પણ હથેળી,

કે ખારી જમીનો તો ખારી જ રહેશે…

પગેરું હયાતીનું જોયું છે કોણે ?

કે એ તો  ફરારી ,ફરારી જ રહેશે….

૪.આંખોમાં આવી રીતે...

આંખોમાં આવી રીતે તું દ્રશ્યો ન મોકલાવ,

ખાલી થયેલા ગામમાં,જાસો ન મોકલાવ…

ફૂલો ય પૂરબહારમાં હિંસક છે આજકાલ,

રહેવા દે  રોજ તું મને,ગજરો ન મોકલાવ….

ખાબોચિયું જ આમ તો, પર્યાપ્ત હોય છે,

હોડી ડુબાડવાને તું,દરિયો ન મોકલાવ….

થોડોક ભૂતકાળ મે આપ્યો હશે ,કબૂલ

તું એને ધાર કાઢીને પાછો ન મોકલાવ…

૫. લે  ચાલ,શણગારું..

સખી મને તેં સરોવર કહ્યો એ ઘટનાને

હું મારાં ગીતકમળથી લે ચાલ, શણગારું.

હવે હું પીળી પડેલી છબીની જેવો છું
તને ગમે તો પ્રણયની દીવાલ શણગારું.

આ મારા હાથમાં ખાલીપણાંના ફૂલો છે
કહે તો આપણો આ આ મહેલ શણગારું.

હવે વસંત કે ફૂલની પ્રતીક્ષા કોણ કરે ?
હું મારા વ્હાલથી તારું વ્હાલ શણગારું.

તને આ જિંદગી જેવો જવાબ આપીને
નજીકથી તેં કરેલો સવાલ શણગારું .

એક આકાશ છે , જે ઘાસમાં છવાયું છે.

૬.મારાથી કર શરુ.

પીવડાવવો છે જામ,લે મારાથી કર શરુ,

તું આમ સહેજ આવ,લે મારાથી કર શરુ.

તું લઈશ તો બ્રહ્માંડે ય આવી જાશે બાથમાં,

આસાન છે આ કામ, લે મારાથી કર શરુ..

માણસથી મોટું કોઈ નથી તીર્થ પ્રેમનું,

હુ છું પ્રથમ મુકામ લે,મારાથી કર શરુ…

તારે દીવાના કીમિયાની કરવી હો પરખ,

રૂઝાવ દુઝતા ડામ લે, મારાથી કર શરુ…

તારી પીડામાં હિસ્સેદાર કોણ કોણ છે ?

લખવા છે તારે નામ ? લે, મારાથી કર શરુ…

‘દાસી જીવણ’ ને જેવી હુલાવી ‘તી  તે કટાર,

એવી જ કતલે-આમ લે,મારાથી કર શરુ

૭. ક્યાં જવાયું છે ?

જુઓ કે પથ્થરોમાં શિલ્પ કોતરાયું છે ,
તમે ગયા છો , તમારાથી ક્યાં જવાયું છે ?

હું મારા વક્ષમાં વરસાદ જેમ આવ્યો છું ,
હોઠમાં ગીતનું ખાબોચિયું ભરાયું છે .

પતંગિયાથી છવાઈ ગઈ છે ટેકરીઓ ,
પડે સવાર એ રીતે હસી પડાયું છે .

બની છે આજ તો શણગાર મારો અમરેલી ,
કર્યું તેં વ્હાલ તો સુંદર બની જવાયું છે .

ચાલ ચરણોને પંખીઓ બની જવા દઈએ ,
એક આકાશ છે , જે ઘાસમાં છવાયું છે.

૮. ઝાંઝવા

અસંખ્ય ઝાંઝવા ઘરની હવામાં ભટકે છે,
પછીથી હાથની રેખા બનીને અટકે છે.

હવે આ વૃક્ષને કેવી રીતે હું વૃક્ષ કહું ?
વસંત ડાળીએ બેસે તો ડાળ બટકે છે !

દીવાલ જેવી સલામત જગાઓ શોધીને
જુઓ, બધાં જ છબીમાં નિરાંતે લટકે

૯. કોને ખબર ?

પાંદડું કેવી રીતે પીળું થયું કોને ખબર ?
એટલે કે ઝાડમાંથી શું ગયું કોને ખબર ?

શહેર પર ખાંગી થઈ વરસી પડી આખી વસંત,
એક જણ નખશીખ ઉજ્જડ રહી ગયું કોને ખબર ?

શાહીમાંથી આમ કાં ઢોળાય છે તારાં સ્મ્રણ્ ?
એને મારું એક મન ઓછું પડ્યું ? કોને ખબર ?

સ્વપ્નમાં વહેતી’તી નહેરો તારા ચહેરાની સત્ત,
ને સવારે આંખમાંથી શું વહ્યું ? કોને ખબર ?

માછલીએ એકદા જળને પૂછ્યું ઃ તું કોણ છે ?
એનો ઉત્ર શોધવા જળ ક્યાં ગયું, કોને ખબર ?

મેં અરીસાને અમ્સ્તો ઉપલક જોયો, ‘રમેશ’,
કોણ એમાંથી મને જોતું રહ્યું, કોને ખબર ?

૧૦. અભાવ !

આમ ન સાલે કોઈનો અભાવ,કોઈ આવે તો કોઈને માટે,

મે ગાલીચા જેમ આ મારો પાથર્યો સ્વભાવ.

તડકામાં સુકવવા મેલી,આંસુથી તર એકલી ડેલી,

એકબીજાને વળગ્યાં નેવાં,બાવરી હવા મેઘને ઉનો શાપ આપે કે ન આવ, ન આવ…

એક ઉદાસી નામની ડાકણ,ફૂક મારે ત્યાં રફરફે રણ,

સાંજ પડે ને થાય ધબાકો,જીવંત વચ્ચોવચ સબાકો,

આખેઅખું આભ હમેશા બનતું,લોહી ઝરતો બનાવ….

૧૧. આ શહેર..

આ શ્હેર તમારા મનસૂબા ઉથલાવી દે, કહેવાય નહીં
આ ચહેરા પર બીજો ચહેરો ચિપકાવી દે, કહેવાય નહીં

આ સંકેતો, આ અફવાઓ, આ સંદર્ભો, આ ઘટનાઓ
આખેઆખો નકશો ક્યારે બદલાવી દે, કહેવાય નહીં

ઘરને ઘર કહીએ તો આ ઘર એક લૂનો ચોરસ દરિયો છે
ભરતી છે : દરિયો શું શું ડુબાવી દે, કહેવાય નહીં

સપનાંના છટકરસ્તે અહીંથી ભાગી નીકળે છે આંખો, પણ
પાંપણનું ખૂલી પડવું, પાછી સપડાવી દે, કહેવાય નહીં

દ્રશ્યો-દ્રશ્યો જંગલ-જંગલ ચશ્માં-ચશ્માં ધુમ્મસ-ધુમ્મસ
રસ્તા-રસ્તા પગલું-પગલું ભટકાવી દે, કહેવાય નહીં

ટાવર ધબકે, રસ્તા ધબકે, અરધો-પરધો માણસ ધબકે
કોનો ધબકારો કોણ અહીં અટકાવી દે, કહેવાય નહીં

૧૨. અદાલત..

હવે પાપણો મા અદાલત ભરાશે,

મે સ્વપ્નો નીરખવાના ગુના કર્યા છે.

મને આ નગરમાં નિરાધાર છોડી,

રસ્તા બધા કોની પાછળ ગયાં છે ?

છે આકાશમાં ક્ષ્છે,અને આંખોમાં પણ છે,

સુરજ માટે ઉગવાના સ્થાનો ઘણા છે.

પહાડો ઉભા રહીને થાક્યાં છે એવા,

કે પરસેવા નદીઓની પેઠે વહ્યાં છે.

મને ખીણ જેવી પ્રતીતિ થઈ છે,

હુ છું ને ચારે તરફ ડુંગરા છે.

૧૩.બાદ કરી જોઉં.

તારા સ્મરણ ને મારામાંથી બાદ કરી જોઉં,

કોશિશ હુ આપઘાત ની એકાદ કરી જોઉં.

શા માટે બાંધી રાખવા સગપણ ના પાંજરે,

લાવો,તમામ શ્વાસને આઝાદ કરી જોઉં.

કોનામાં લીલો મોલ લચી પડશે,શી ખબર,’

સર્વત્ર મારા જીવનો વરસાદ કરી જોઉં.

આ ખાલી ઘરમાં હોતું નથી કોઈ આજકાલ,

રહેતું’તું કોણ ,લાવ જરા યાદ કરી લઉં.

છું હુ કોઈક માટેની સાષ્ટાંગ પ્રાર્થના,

મંદિરમાં કોણ છે,હુ કોને સાદ કરી જોઉં.?

જાઉં ને મૃત્યુ નામના રાજાધિરાજને,

પેશે-નજર ‘રમેશ’ની સોગાદ કરી જોઉં.

૧૪. ઘર સજાવ તું.

તારાં જ છે તમામ, ન ફૂલોનાં પૂછ નામ, ગમે તે ઉઠાવ તું

લૂછી લે ભીની આંખ, ન દરવાજા બંધ રાખ, ફરી ઘર સજાવ તું

આંસુભર્યા રૂમાલ સૂકવવાની આજકલ ઋતુ છે શહેરમાં

પંપાળ મા તું ઘાવ, ઢળેલી નજર ઉઠાવ, નજર ના ઝુકાવ તું

સપનાંનો ભગ્ન અંત નવેસરથી આ વસંત લખે છે કૂંપળ વડે

કૂંપળ છે તારી મિત્ર ને દોરે છે તારું ચિત્ર, ન ચહેરો છુપાવ તું

અચરજ છે એ જ એક કે સર્વત્ર મ્હેક મ્હેક મધુરપનો મોગરો

થોડી ક્ષણોને ઘૂંટ કે આખોય બાગ લૂંટ ને ઉત્સવ મનાવ તું

હોઠે થીજેલ શબ્દ ને લોહીનાં વ્હેણ સ્તબ્ધ શું આ આપણે છીએ?

તારો છે હક કે માંગ, અનાગતની પાસે રાગ ને મહેફિલ જમાવ તું

બેઠો ર.પા. ઉદાસ અને એની આસપાસ તું ટોળે વળી ગઇ

ના ચૂપચાપ તાક, ને ભીતર જરાક ઝાંક, છે એનો અભાવ .

પારેખ ના ગીતો.

૧૫ . લે બોલ…

 દરિયામાં હોય એને મોતી કહેવાય છે

તો આંખોમાં હોય તેને શુ ?

અમે પૂછ્યું,લે બોલ હવે તું!

પંખી વછોયી કોઈ, એકલી જગાને તમે

માળો કહેશો કે બખોલ ?

જોવાતી હોય કોઈ આવ્યાની વાટ ત્યારે

ભણકારા વાગે કે ઢોલ ?

 બોલો સુજાણ ઉગ્યું, મારામાં ઝાડવું કે  ઝાડવામાં ઉગી છું હુ….

ઉંચી ઘોડી ને એનો ઉંચો અસવાર એના,

મારગ મોટા કે કોલ મોટા,

દરિયો તરવાની હોડ માંડે તો એના,

પાણી જીતે કે પરપોટા?

સુરજ ન હોય તેવી,રાતે ઝીકાય છે,તડકાઓ હોય છે કે લૂ ?!

૧૬. .સાંવરિયો.

સાવરિયો રે મારો ,સાવરિયો,

હુ તો ખોબો માગું ને દઈ દે દરિયો….

જાણે અત્તર ઢોળાયું રૂમાલમાં,

એવી લથબથ ભીજાની હુ વ્હાલમાં,

મારા વાલમજીનું નામ મારું નાણું.

મારા જીવનું ગુલાલ જેવું ગાણું,

જાણું રે  એણે ખાલી ગળામાં ટહુકો ભરિયો…..

કોઈ પૂછે કે ઘર તારું કેવડું,

હો હો હો..મારો વાલમજી બાથ ભારે એવડું,

આંખ ખટકે ઉજાગરાથી રાતી,

ઝીણા ધબકારે ફાટ ફાટ છાતી,

છબીલો મારો સાવ ભોળો ને સાવ બાવરિયો…..

૧૭. મન પાંચમ ના મેળામાં..

આ મન પાંચમના મેળામાં સહુ જાત લઈને આવ્યાં છે,

કોઈ આવ્યાં છે સપનું લઈને,કોઈ રાત લઈને આવ્યાં છે.

કોઈ ફુગ્ગાનું ફૂટવું લાવ્યા,કોઈ દોરાનું તૂટવું લાવ્યા,

કોઈ અંગત ફાડી ખાનારું એકાંત લઈને આવ્યાં છે….

કોઈ ઝરમર ઝરમર  છાંયડીઓ,કોઈ ઉભડક ઉભડક લાગણીઓ,

કોઈ ભાત તો કોઈ તંબુની મિરાત લઈને આવ્યાં છે….

કોઈ ચશ્માં જેવી આંખોથી વાચે છે છાંપા વાચાના,

ને કોઈ અભણ હોટો જેવી વિસાત લઈને આવ્યાં છે…

કોઈ ધસમસતા ખાલી ચહેરે, કોઈ ભરચક શ્વાસે  ઉમટતા,

કોઈ અધકચરા, કોઈ અણોસરા, જઝબાત લઈને આવ્યાં છે…

કોઈ લાવ્યા કિસ્સો અજવાળું,કોઈ લાવ્યા મુઠ્ઠી પતંગિયા,

કોઈ લીલી સુક્કી આંખોની મિરાત લઈને આવ્યાં છે….

આ પથ્થર વચ્ચે તરણાનું હિજરાવું  લાવ્યો તું ય “રમેશ”,

સૌના ખભે સૌ અણીયાળી કોઈ વાત લઈને આવ્યાં છે…

૧૮.  ઝાડ

ઝાડ એના પાંદડાંને પૂછે છે- કેમ ?
તું મારું નથી એવો શા માટે પડ્યો તને વ્હેમ?

પાંદડાએ પૂછ્યુ કે, મારું નામ પાન છે
તો શા માટે તારું નામ ઝાડ છે?
શા માટે તારી ને મારી વચ્ચાળ
આમ ડાળી ને ડાળખાંની આડ છે?

ઝાડવું કહે કે તારી વહાલુડી લીલપને સાચવું છું, આવડે છે એમ!

પાંદડું કહે કે, મારે અડવું આકાશને
ને તું મને શા માટે બાંધતું ?
ઝાડવું કહે કે, એ તો ધરતીનું વ્હાલ છે…
જે સૌ સાથે આપણને સાંધતું

તૂટવાનો અર્થ તને અડકે નહીં , એને હું કહું મારો પ્રેમ !

૧૯. ખીંટી

ખીંટીએ ઓઢણીને પૂછ્યું કે; ક્યાં હાલ્યા ?
ઓઢણીએ કીધું કે : ઊડવા…
ખીંટી બોલી કે તને અધવચ્ચે ઝાલશું
તો ઓઢણી ક્યે: હવે ઝાલ્યો, ઝાલ્યો !
ઓરડાએ કીધું : અલી, મારી મરજાદ રાખ
હું તને કઇ પા-થી સાલ્યો ?
ના, નહીં જાવા દઉં… ના, નહીં – એમ કહી હીંચકાએ માંડ્યું કિચૂડવા
ઊંબર બોલ્યો કે : હું તો આડો નડીશ,
તયેં ઓઢણી બોલી કે : તને ઠેકશું,
ફળિયું ક્યે : અરરર, તો ઓઢણી ક્યે: મર્ર,
તને પાંચીકા જેમ ક્યાંક ફેંકશું
વાયરાએ કીધું કે : હાલ્ય બાઇ, ચોંપ રાખ્ય, અમે તને નહીં દૈયેં બૂડવા
ખીંટીએ ઓઢણીને પૂછ્યું કે: ક્યાં હાલ્યા?
ઓઢણીએ કીધું કે: ઊડવા…

૨૦. લ્યો,વાંચો.

મીરાં કે’ પ્રભુ અરજી થઈને ઊભાં છીએ લ્યો, વાંચો !

પગથી માથાં લગી હાંસિયો પાડી લખિયા વાંક,
આજુબાજુ લખી બળતરા, વચ્ચે લખિયો થાક

ચપટીક ડૂમો લખતાં જીવ પડી ગ્યો કાચો

મીરાં કે’ પ્રભુ, બહુ કરચલી પડી ગઈ છે માંહી
અક્ષર કોણ ઉકેલે જેના ઉપર ઢળી હો શાહી ?

વડી કચેરી તમે હરિવર, હુકમ આપજો સાચો.

૨૧. એકબીજાને ગમીએ..

એવું કૈં કરીએ કે આપણ એકબીજાને ગમીએ !

હાથ હાથમાં આપી, સાથે હૈયું પણ સેરવીએ,
ભૂલચૂકને   ભાતીગળ  રંગોળીમાં  ફેરવીએ !

શા માટે રઢિયાળી રાતે એકલ એકલ ભમીએ ?

દાઝ ચડે એવી કે આપણ એ બ્હાને પણ મળીએ
ગોફણમાં   ચાંદો  ઘાલી   હું   ફેકું  તારે  ફળીયે

સામેસામી તાલી દઈદઈ રસબસ રાસે રમીએ !

૨૨. ગોરમા

ગોરમાને પાંચે આંગળીએ પૂજ્યાં ને નાગલા ઓછા પડ્યા રે લોલ
કમ્મખે દોથો ભરીને કાંઇ ટાંક્યા ને આભલાં ઓછાં પડ્યા રે લોલ

માંડવે મ્હેક મ્હેક જૂઇની વેલ કે જૂઇના રેલા દડે રે લોલ
સૈ, મારે નેવાંનું હારબંધ ટોળું કે સામટું મોભે ચડે રે લોલ

ત્રાજવે ત્રંફેલા મોરની ભેળી હું છાનકી વાતું કરું રે લોલ
લોલ, મારે મોભરે કાગડો બોલે ને અમથી લાજી મરું રે લોલ

મેંદીએ મેલું હું મનની ભાત્ય ને હાથમાં દાઝ્યું પડે રે લોલ
આડોશપાડોશ ઘમ્મકે વેલ્યું ને લાપસી ચૂલે ચડે રે લોલ

સૈ, મારી ઊંબરાની મરજાદ કે ઓરડા ઠેસે ચડ્યા રે લોલ
લોલ મારે પથ્થરને પાણિયારે કે જીવતાં મોતી જડ્યાં રે લોલ

લોલ, ઊભી આંગણે નાગરવેલ કે પાંદડા તૂટ્યા કરે રે લોલ

ઓરડે વાની મારી કોયલ આવે ને કાંઇ ઊડ્યા કરે રે લોલ

૨૩. વરસાદ ભીંજવે.

આકળવિકળ આંખકાન વરસાદ ભીંજવે
હાલકડોલક ભાનસાન વરસાદ ભીંજવે

ચોમાસું નભ વચ્ચે લથબથ સોળ કળાએ ઉગ્યું રે વરસાદ ભીંજવે
અજવાળું ઝોકાર લોહીની પાંગત સુધી પૂગ્યું રે વરસાદ ભીંજવે

નહીં છાલક, નહીં છાંટા રે વરસાદ ભીંજવે
દરિયા ઉભા ફાટ્યા રે વરસાદ ભીંજવે

ઘરમાંથી તોતિંગ ઓરડા ફાળ મારતા છૂટ્યા રે વરસાદ ભીંજવે
ધૂળ લવકતા રસ્તા ખળખળ વળાંક ખાતા ખૂટ્યા રે વરસાદ ભીંજવે

પગના અંતરિયાળપણાને ફળિયામાં ધક્કેલો રે વરસાદ ભીંજવે
નેવાં નીચે ભડભડ બળતો જીવ પલળવા મેલો રે વરસાદ ભીંજવે

બંધ હોઠમાં સોળ વરસની કન્યા આળસ મરડે રે વરસાદ ભીંજવે

લીલોધમ્મર નાગ જીવને અનરાધારે કરડે રે વરસાદ ભીંજવે

અહીં આપણે બે અને વરસાદ ભીંજવે
મને ભીંજવે તું તને વરસાદ ભીંજવે

થરથર ભીંજે આંખકાન, વરસાદ ભીંજવે,
કોને કોનાં ભાનસાન, વરસાદ ભીંજવે.

૨૪. ગીત હવે શોધું…

ગાતાં ખોવાઈ ગયું ગીત કે ગીત,

હવે શોધું ક્યાં કલરવ ની ભીડમાં?

ઘેઘુર ઉજાગરામાં ઉગે તે રાતને,આથમી ન જાય એમ રાખું,

ભીડેલી પાંપણ માં કોણ જાણે કેમ,ફરી ઉઘડે પરોઢ ટો ય ઝાંખું!

આખું આકાશ પછી આવીને બેસતું,

પંખીના ખાલીખમ નીડમાં ..કે ગીત..

આંગળી ની ફૂકથી, ન હોલવી શકાય એવા,પથ્થરમાં ઝળહળતા દીવા,

પાણીથી ફાટ ફાટ છલકાતા હોય તોય,ચીતર્યા તળાવ કેમ પીવા?

જંગલ તોડીને વહે,ધસમસ લીલાશે,

ભીંજે નહિ તરણું ય  બીડમાં….

૨૫. આંખો…

સખીરી, હવે આંખોનું નામ નહિ આંખો,

આંખો તો મોગરા ની ડાળીનું નામ ,

એને શમણું જોયાનું ફૂલ ઝૂલે…

રુંવે રુંવામાં  પડે મ્હેકતી સવાર,

જ્યારે પાંપણ ની પાંદડીઓ ખૂલે,

હાથમાં થી સરકી ને વહી જાતા સાન ભાન,

વીંઝે રે દુર દુર પાંખો…..

દીધું ન જાય કોઈ પંખીનું નામ,

એવી હોઠો માં ઉપડતી ગહેક,

એટલું ય ઓછું ના હોય એમ ફળિયામાં,

આંબાની લૂમઝૂમ શાખો…

૨૬. હું તને કેટલી ગમું?

હુ તને કેટલી ગમું ?એમ પુછું તો,તાણે તલવાર મારો સાહ્યબો.

મને તેડીલ્યે અડધેરી આંખે,

મને પાઘડીના છોગામાં રાખે,

મને મનફાવે એ રીતે ચાખે,

હુ એની તેજુરી હોઉં એમ મારામાં ભરતો ધબકાર મારો સાહ્યબો…..

આમ કેસરી મિજાજ આમ કૂડો,

મને બંધાવે ચાવીનો ઝૂડો,

પછી કહેતો કે જીવ તારો રૂડો,

હુ એનો મોલ હોઉં એમ થતો મારામાં,ધોરીયાની ધાર મારો સાહ્યબો….

૨૭.ઘાવ ઉપર ફૂક.

ઘાવ ઉપર મારે છે ફાગણ ફૂંક ફૂંક ફૂંક,

બમણી તમણી બમણી તમણી ચૂંક ચૂંક ચૂંક.

ગઈકાલે સપનામાં મુને સરપ આભડયો માડી,

એનો આ છાતીની અંદર ફરફોલો રજવાડી,

ઘા ખોતારની જેવી કોયલ કૂક કૂક કૂક…

એક જ દી’ મા અડધું થઇ ગ્યું નાડીમાથી લોહી,

ખડકી ખોલી ઉભી રહું પણ વૈદ ન આવે કોઈ,

મન તો ચડ ઉતર કરે પીડાની ટૂંક ટૂંક ટૂંક…..

૨૮.  શુકન .

આજ મને મોરપિચ્છ ના શુકન થયા સખી,થયા સખી,

ચપટી નીંદર વીણવા અમે ટેવના માર્યા ,બોરડી કને ગયાં સખી…

આજ રાબેતા ભેર  હુ મારે ઘેર પાછી ના આવી,

કોઈ મને ઘેર લાવ્યું કે હુ  ઘેર કોઈને લાવી,

પાસપાસે અણસાર જેવું તોય નીરખું ને ,

મોં સૂઝણા છેટા રહ્યા સખી….

મોર વિનાનું પીંછ દીઠું કે પીછ વિનાનો મોર,

કોણ જાણે કેમ કીકીઓ કરે, ઢેલ સમો કલશોર,

મોર ને એનું કોક ચોમાસું સાંભરી આવે,

એટલાં લોચન વહ્યાં સખી….

૨૯. પાન ફરકે.

પાન ફરકે અને સઘળાં પ્રસંગ યાદ આવે,

સળીની ઠેસથી જંગલ સળંગ યાદ આવે.

મુકામ આમ તો થોડાક શ્વાસ છેટો હોય,

ને વચ્ચે પાથરેલી સુરંગ યાદ આવે.

આમ ૧૯૪૦મા જન્મ્યો છું ‘રમેશ’,

છતાં યુગો થી લડુ છું  આ જંગ યાદ આવે.

૩૦. કાગળ હરિ લખે તો...

– કે કાગળ હરિ લખે તો બને
અવર લખે તો એકે અક્ષર નથી ઊકલતા મને

મોરપીંછનો જેના ઉપર પડછાયો ના પડિયો
શું વાંચું એ કાગળમાં જે હોય શાહીનો ખડિયો ?
એ પરબીડિયું શું ખોલું જેની વાટ ન હો આંખને…

મીરાં કહે પ્રભુ, શ્વાસ અમારો કેવળ એક ટપાલી
નિશદિન આવે જાય લઇને થેલો ખાલી ખાલી
ચિઠ્ઠી લખતાંવેંત પહોંચશે સીધી મીરાં કને…

૩૧. સુરજ વિનાનું ગામ.

શમણાં આવે ને તો યે કાળાંડિબાણ એવું સૂરજ વિનાનું સાવ ગામ
ઝાંખુંપાંખું ય હવે સૂતાં કે જાગતાં સૂઝે નહીં શમણું કે કામ

એવાં અણરૂપ અમે કેવાં લાગ્યાં કે
કોઇ લીલા રણવાસ આમ વીસરે
તકતે જોઉં ત્યાં આંખ આડે ઘેરાઇ જતી
ભીની તરબોળ ભીંત નીતરે

મારી હથેળીયુંની મેંદી ચીંધીને કોઇ કહેતું’તું – જાળવશું આમ
ઝાંખુંપાંખું ય હવે સૂતાં કે જાગતાં સૂઝે નહીં શમણું કે કામ

સળકે ચોપાસ ઠેઠ અંધારી લૂ
ને મારી ભાતીગળ ઓઢણી ચિરાતી
લીલું એકાદ પાન ઠેસમાં ચડે છે
ત્યારે રૂ-શી પીંજાઇ જતી છાતી

તડકા રે હોય તો તો છાંયડા વિનાના કહી દુ:ખને અપાય કાંક નામ
શમણાં આવે ને તો યે કાળાંડિબાણ એવું સૂરજ વિનાનું સાવ ગામ.

૩૨. ગુલમ્હોર.

છાપરાં રાતાં થયાં ગુલમ્હોર મ્હોર્યા એટલે,
માર્ગ મદમાતા થયા ગુલમ્હોર મ્હોર્યા એટલે.

આંખની તો વાત ના પૂછો કે એને શું થયું,.
દ્ર્શ્ય સૌ ગાતાં થયાં ગુલમ્હોર મ્હોર્યા એટલે.

બાંધી ના બંધાઈ કંચુકીમાં એની પોટલી,
દેહ ચડિયાતાં થયાં ગુલમ્હોર મ્હોર્યા એટલે.

વાયુ અણિયાળો બન્યો  તેની ય ના પરવા કરી,
મન ઉઝરડાતાં થયાં ગુલમ્હોર મ્હોર્યા એટલે.

આ ગલીમાં, ઓ ગલીમાં આ ઘરે, ઓ મેડીએ,
જીવ વહેરાતાં થયાં ગુલમ્હોર મ્હોર્યા એટલે.

શબ્દકોશો ને શરીરકોષોની પેલે પારનાં-
પર્વ ઊજવાતાં થયાં ગુલમ્હોર મ્હોર્યા એટલે.

કઈ તરફ રહેવું અમારે, કઈ તરફ વહેવું રમેશ?

ભાન ડહોળાતાં થયા ગુલમ્હોર મહોર્યા એટલે.

૩૩. લખો !

 કાળું પાટિયું ને ચોક, લ્યો જવાબ, લખો !

તમારા હાથ વત્તા કેટલાં ગુલાબ ? લખો !

ખરું ને ? શોખ છે તમને પ્રથમથી ફૂલોનો

તો કેમ બાગમાંથી લાવ્યા ખાલી છાબ ? લખો !

ફરી પૂંછું છું કે શું અર્થ છે આ જીવતરનો ?

લ્યો, ચોક લ્યો, અને આ પ્રશ્ર્નનો જવાબ લખો !

ખરાબ સ્વપ્નથી નંબર વધે છે ચશ્માંના

તો કેવા સ્વપ્નને કહેશો તમે ખરાબ ? -લખો !

લખો, લખો કે છે તમને તો ટેવ લખવાની

બધા તમારા આપઘાતના હિસાબ લખો !

આ કાળા પાટિયાનો ખોફ કેમ રાખો છો ?

તમે સમર્થ છો, લ્યો ચોક, ‘આફતાબ’ લખો

૩૪. હોકારો.

ગઢને હોંકારો તો કાંગરાય દેશે,
પણ ગઢમાં હોંકારો કોણ દેશે ?
રાણાજી, તને ઉંબરે હોંકારો કોણ દેશે?

આઘેઆઘેથી એને આવ્યાં છે કહેણ,
જઈ વ્હાલમશું નેણ મીરાં જોડશે,
હવે તારો મેવાડ મીરાં છોડશે.

આઠે અકબંધ તારા ભીડ્યા દરવાજાનાં ફૂલ જેમ ખૂલશે કમાડ
વેગીલી સાંઢણીઓ વહી જાશે દૂર મૂકી ધૂળ મહીં ઊડતો મેવાડ

કિનખાબી પહેરવેશ કોરે મૂકીને મીરાં
કાળું મલીર એક ઓઢશે.
હવે તારો મેવાડ મીરાં છોડશે.

પાદરેથી રસ્તાઓ પાછા વળશે રે લઇ લેણદેણ તૂટ્યાનું શૂળ
ડમરી જેવું રે સહેજે ચડતું દેખાશે પછી મીરાં વીખરાયાની ધૂળ

મીરાં વિનાનું સુખ ઘેરી વળશે ને રાજ
રૂંવે રૂંવેથી તને તોડશે
હવે તારો મેવાડ મીરાં છોડશે.

૩૫. તમને ફૂલ દીધાનું યાદ.

ધીમે ધીમે ઢાળ ઊતરતી ટેકરીઓની

સાખે તમને ફૂલ દીધાનું યાદ

સળવળ વહેતી કેડસમાણી લીલોતરીમાં

તરતા ખેતરશેઢે, સોનલ…

તમને ફૂલ દીધાનું યાદ…

અમે તમારી ટગરફૂલ-શી આંખે

ઝૂલ્યા ટગરટગર તે યાદ

અમારી બરછટ બરછટ હથેળીઓને તમે

ટેરવાં ભરી કેટલીવાર પીધાનું યાદ

ધીમે ધીમે ઢાળ ઊતરતી ટેકરીઓની

સાખે તમને ફૂલ દીધાનું યાદ

અડખેપડખેનાં ખેતરમાં ચાસ

પાડતાં હળ મારી આંખોમાં ફરતાં

એકલદોકલ કોઈ ઉછળતું સસલું

દોડી જતાં ઝાંખરાં પરથી પર્ણો ખરતાં

તરે પવન ના લયમાં સમળી તેના છાયા

છૂટાછવાયા ફાળ ઘાસમાં ભરતા

તમને ફૂલ દીધાનું યાદ…

ડાળ ઉપર ટાંગેલી ઠીબનું નાનું સરખું બપોર

ઊડી એકસામટું પાંખ વીંઝતું હવા જેવડું થાય

ડાળ ઉપર ટાંગેલી ઠીબમાં સવાર પીતું

નીલરંગનું પંખી જોઈ ઝાડ ભૂલ્યાનું યાદ

ધીમે ધીમે ઢાળ ઊતરતી ટેકરીઓની

સાખે તમને ફૂલ દીધાનું યાદ

૩૬. મારા બારણા….

ડેલીએથી પાછા મ વળજો, હો શ્યામ

મેં તો ઠાલાં દીધાં છે મારા બારણાં

પાછલી તે રેણની નીંદરની કામળી

આઘી હળસેલતીક જાગું

દયણે બેસુંને ઓલી જમનાના વ્હેણની

ઘુમ્મરીમાં બૂડતી લાગું

બારણાંની તડમાંથી પડતા અજવાસને

ટેકે ઊભી રે મારી ધારણા

મેં તો ઠાલાં દીધાં છે મારા બારણાં

કૂકડાંની બાંગ મોંસૂઝણાંની કેડીએ

સૂરજની હેલ્ય ભરી આવે

કોડના તે કોડિયે ઠરતા દીવાને ફરી

કાગડાના બોલ બે જગાવે

ખીલેથી છૂટતી ગાયુંની વાંભ મુંને

બાંધી લ્યે થઈને સંભારણાં

મેં તો ઠાલાં દીધાં છે મારા બારણાં

ડેલીએથી પાછા મ વળજો, હો શ્યામ

મેં તો ઠાલાં દીધાં છે મારા બારણાં

(-રમેશ પારેખ અને અનિલ જોશીની સંયુક્ત રચના.)

રમેશ પારેખ ના બાળ ગીતો.

૩૭. હુ ને ચંદુ

હું ને ચંદુ છાનામાના કાતરિયામાં પેઠાં,
લેસન પડતું મૂકી ફિલમ ફિલમ રમવા બેઠાં.

મમ્મી પાસે દોરી માંગી, પપ્પાની લઈ લૂંગી ,
પરદો બાંધી અમે બનાવી ફિલમ મૂંગી મૂંગી…

દાદાજીનાં ચશ્માંમાંથી કાઢી લીધો કાચ,
એનાથી ચાંદરણા પાડ્યાં પરદા ઉપર પાંચ

ચંદુ ફિલમ પાડે ત્યારે જોવા આવું હું,
હું ફિલમ પાડું તો જોવા આવે છે ચંદુ…

કાતરિયામાં છુપાઈને બેઠી’તી બિલ્લી એક,
ઉંદરડીને ભાળી એણે તરત લગાવી ઠેક;

ઉંદરડી છટકી ને બિલ્લી ચંદુ ઉપર આવી,
બીક લાગતાં ચંદુ સાથે ચીસો મેં ગજાવી .

દોડંદોડા ઉપર આવી પહોંચ્યાં મમ્મી-પપ્પા;
ચંદુડિયાનો કાન આમળ્યો, મને લગાવ્યા ધબ્બા…

૩૮. ભોપો.

એક હતો ભોપો, તેણે પહેર્યો ટોપો

ટોપો હતો બ્લ્યૂ, તેમાં હતી જૂ

જૂ ભરે ચટકો, લાગે મોટો ઝટકો

તો ય રાખે ભોપો, કાઢે નહીં ટોપો

ટોપો સાવ ગંદો, તેમાં એક વંદો

વંદો ફરે માથે, ટોપા સાથે સાથે

વંદો ભાળે જૂ, બોલે: સૂ સૂ સૂ

જૂને બીક લાગે, આમ તેમ ભાગે

જૂ સંતાય છે, વંદો ખિજાય છે

વંદો કાઢે ડોળા, કરે ખોળંખોળા

હડિયાપટ્ટી મચ્ચી, થાય ગલીપચ્ચી

ભોપો ખણવા બેઠો, ટોપો પડ્યો હેઠો

૩૯. એકડો..

એકડો સાવ સળેખડો, બગડો ડિલે તગડો
બંન્ને બથ્થંબથ્થા બાઝી, કરતા મોટો ઝગડો

તગડો તાળી પાડે, ને નાચે તાતાથૈ
ચોગડાની ઢીલી ચડ્ડી સરરરર ઉતરી ગઇ

પાંચડો પેંડા ખાતો એની છગડો તાણે ચોટી
સાતડો છાનો માનો સૌની લઇ ગયો લખોટી

આઠડાને ધક્કો મારી નવડો કહેતો ખસ
એકડે મીંડે દસ વાગ્યા, ત્યાં આવી સ્કૂલની બસ.

રમેશ પારેખના છોકરા- છોકરીના ગીતો.

૪૦. સીટી.

એક છોકરાએ સિટ્ટિનો હિંચકો બનાવી એક છોકરીને કીધું : ‘લે ઝૂલ’

છોકરાએ સપનાનું ખિસ્સું ફંફોસીને

સોનેરી ચોકલેટ કાઢી રે

છોકરીની આંખમાંથી સસલીનાં ટોળાએ

ફેંકી કૈં ચિઠીઓ અષાઢી રે

સીધી લીટીનો સાવ છોકરો ને પલળ્યો તો બની ગયો બેત્રણ વર્તુલ

છોકરીને શું ? એ તો ઝૂલી,

તે પછી એને ઘેર જતાં થયું સ્હેજ મોડું રે

જે કાંઇ થયું એ તો છોકરાને થયું

એના સાનભાન ચરી ગયું ઘોડું રે

બાપાની પેઢીએ બેસી તે ચોપડામાં રોજરોજ ચીતરતો ફૂલ.

૪૧. એક છોકરી ન હોય…

એક છોકરી ન હોય ત્યારે

કેટલાં અરીસાઓ

સામટા ગરીબ બની જાય છે

બીજું શું થાય

કંઈ પથ્થર થઈ જાય

કંઈ ચોખંડી ચીજ બની જાય છે

શેરીના છેવાડે ઊભેલા છોકરાને

શું શું નહિ થાતું હોય બોલો

હાથમાંને હાથમાં જ મોગરાનું

ચીમળાતું ફૂલ બની જાય ફરફોલો

અંધારું સાંજ પહેલા

આંખોમાં ઘેરી વળે

એવો બનાવ બની જાય છે

સૌ સૌનો સૂરજ સૌ સાચવે પણ

છોકરીના હિસ્સાના સૂરજનું શું

આમ તો સવાલ આખા ગામનો છે

પણ કેવળ છોકરાને આવે આંસુ

ગામ વચ્ચે ઓગળતો

ઓગળતો છોકરો

કંઈ પણ નથી , બની જાય છે!

૪૨. રૂમાલ.

એક છોકરીના હાથથી રૂમાલ પડે

એ  લેવા આખુંય ગામ વળે નીચે

જુવાન આંખ ફાડે, બુઢ્ઢાઓ આંખ મીચે.

નામ કોનું રૂમાલમાં આ છોકરીએ ભર્યું છે,

એ બાબત પર ઠેર ઠેર ગરમી.

પડ્યા ગામના બગીચાઓ ખાલી કુંજાર

અને નાસ્તિકો થઇ ગયા ધરમી.

કારણ કે મંદિરે જાય છોકરી તો

લોક શું કરવા ટળવળે બગીચે ?

ગંધ છોકરીની આવી જે જીવને તે જીવની

ગંભીરતામાં પડી ગયો ગોબો.

સહુ છોકરાને અરીસાઓ ઠપકો આપે

કે જરા મોઢાઓ માંજો ને શોભો.

કારણ કે,ફળીયાના હિંચકે આ છોકરી,

એકલી બેસીને રોજ હીંચે.

રમેશ પારેખ ના ચિંતનાત્મક  સર્જન.

૪૩. હુ મરી ગયો.

હું મરી ગયો.

અંતરિયાળ.

તે શબનું કોણ ?

તે તો રઝળવા લાગ્યું.

કૂતરૂં હાથ ચાવી ગયું

તો સમળી આંતરડાનો લચકો ખેંચી ગ ઇ

કાગડા મજેથી આંખો ઠોલે

કાન સોંસરી કીડીઓ આવે-જાય

સાલું, સાવ રામરાજ ચાલે..

પવન દુર્ગંધથી ત્રાસીને છૂ

તે વાળ પણ ન ફરકે

-ને આ બાજુ સાંજ પડું પડું થાય.

ઘેર જવાનું તો હતું નહીં.

આખો રસ્તો પગ પાસે બટકેલો પડ્યો હતો.

હું સારો માણસ હતો.

નખમાં ય રોગ નહીં ને મરી ગયો.

કવિતા લખતો.

ચશ્માં પહેરતો.

ઝાડપાન આઘાત લાગવાના દેખાવમાં ઊભાં છે.

પાછળ ઘર કલ્પાંત કરતું હશે.

અને એમ સહુ રાબેતાભેર.

ખરો પ્રેમ માખીનો

જે હજી મને છોડતી નથી.

હું બિનવારસી,

ને જીવ સાલો, જલ્સા કરતો હશે.

પણ કાકો ફરી અવતરશે.

ને માણસગીરી કરશે, હી હી હી..

-આમ વિચારવેડા કરતો હતો

તેવામાં

બરોબર છાતી પર જ

ના, ના ઘડીક તો લાગ્યું કે અડપલું કિરણ હશે.

પણ નહોતું.

છાતી પર પતંગિયું બેઠું’તું

પતંગિયું..

આલ્લે..

સડસડાટ રૂંવાડાં ઊભાં..

લોહી ધડધડાટ વહેવા માંડ્યું

ઓચિંતી ચીસ નીકળી ગ ઇ કે

હું મરી ગયો નથી..

સોનલ, ત્યારે હું ફરી જીવતો થયો હોઇશ?   

૪૪. ભગવાન નો ભાગ.

નાનપણમાં બોરા વીણવા જતાં,કાતરા પણ વીણતા,

કોકની વાડીમાં ઘુસી ચીભડાં ય ચોરતા.ટેટા પાડતા ને ખિસ્સા ભરતાં,

પછી બધાં ભાઈબંધો પોતાના ખિસ્સામાં થી ચોરીનો માલ,

ઠાલવીને ઢગલી કરતાં ને ભાગ પાડતા;

આ ભાગ ટીકુનો,

આ ભાગ દીપુનો.

આ ભાગ ભયાનો ને કનીયાનો …

છેવટે એક વધારાની ઢગલી કરી કહેતાં:

“આ ભાગ ભગવાન નો”

પછી સૌ પોત પોતાની ઢગલી ખિસ્સામાં ભરતાં,

ને ભગવાન ની ઢગલી ત્યાં જ મૂકી ,

રમવા દોડી જતાં.

ભગવાન રાતે આવે ,છાનામાના 

ને પોતાનો ભાગ ખાઈ જાય-એમ અમે કહેતાં.

પછી મોટા થયાં,

બે હાથે ઘણું ય ભેગું કર્યું,

ભાગ પાડ્યા-ઘરના,ઘરવખરીના,,

ગાય,ભેસ,બકરીના,

અને ભગવાનનો ભાગ જુદો કાઢ્યો,

સુખ,ઉમંગ,સપના,સગાઇ,પ્રેમ-

હાથમાં ઘણું ઘણું આવ્યું..અને ગયું,

અચાનક ગઈ કાલે ભગવાન આવ્યાં:

કહે,”લાવ મારો ભાગ”!

મે પાનખર ની ડાળી જેવા,

મારા બે હાથ જોયા-ઉજ્જડ.  

એકાદ સુકું તરણું ય નહિ!

શેના ભાગ પાડું ભગવાન સાથે?

આંખમાં ઝળઝળીયાં આવ્યાં,

તે અડધાં ઝળઝળીયાં આપ્યા ભગવાનને.

( આ બંને રચનાઓ મારી અડધી સદીની વચન યાત્રા-ભાગ-૪ માંથી લીધી છે તે બદલ શ્રી મહેન્દ્ર ભાઈ મેઘાણી નો ખુબ આભાર)

૪૫. પરપોટો.

પરપોટો પાણીમાં મુંઝાય હો ખલાસી,

પાણીમાં મુંઝાય હો રે, પાણીથી મુંઝાય,

પાણીથી કેમ કરી અળગા થવાય?

પરપોટો પાણીમાં મુંઝાય..

પાણીમાં બંધાણું એનું પોત હો ખલાસી,

અને પાણીમાં છપાણું એનું નામ.

સામગામ પરપોટા સોંસરો દેખાય,

અને પરપોટો ફૂટ્યો અહીંયા,

અરે પાણીમાં રહેવાને કાળીમાં ના રહેવા..

હો ખલાસી.. હો ખલાસી…

પરપોટો પાણીમાં મુંઝાય..

પાણીમાં દેખાય આખું આભ હો ખલાસી,

એમાં કેમ કરી ઉડવા જવાય,

પાંગળા તરાપા ને હોડીયું પાંગળી,

તે પાણીમાં તો એ ઉડે ભાઈ.

અરે પરપોટો કેવો રે નોંધારો ફૂટી જાય..

પરપોટો પાણીમાં મુંઝાય..

૪૬. પંખી તો ભગવાન છે..

ના રે, ના! પંખી ક્યાં ગાય છે?

પંખી તો ઊડતા ભગવાન છે

જે પોતાના ટહુકાથી સાક્ષાત થાય છે!

આ બાજુ પથ્થરના મંદિરમાં થાય

રોજ કાળમીંઢ ધર્મોના કાંડ

આ બાજુ પંખીઓ બેસતા એ

ઝાડવાની એક એક ડાળી બ્રહ્માંડ

ના, રે! પરભાતિયું ક્યાં થાય છે?

આવડે તો પીઓ, આ પંખીના કલરવથી

રસબસતો તડકો ઢોળાય છે

તાજપથી નાહેલું ઝાડવું હવામાં

જેમ છૂટ્ટાં મૂકી દે છે પાન

એમ ચાલ, વેગળું મૂકી દઇએ આપણે

ય મુઠ્ઠીમાં સાચવેલ ભાન

ના, રે ! ક્યાં મંદિર બંધાય છે?

અહીંયા તો કંઠ એવું કોડિયું કે

કોઇ એમાં નવું ગીત પેટાવી જાય છે

પ્રેરણાત્મક ચમત્કૃત પંક્તિઓ.(ONE LINER OF RAMESH PAREKH)

૧.

આ બાજુ જંગલ દહન દેમાર ચાલુ,રમેશ,

આ બાજુ  કુંપળ ફૂટવાની કથા છે.

૨.

દરિયા નુ નામ એણે કદી સાંભળ્યું નથી,

ખાબોચિયાને ઠાઠ થી તરવા તે નીસર્યા.

૩.

આ હથેળી બહુ વહેમવાળી જગા છે,

અહીં સ્પર્શ વસતા એ પ્રેતો થયા છે.

૪.

હોઇશ જો હું ફૂલ તો કરમાઇ જાવાનો

દીવો જો હું હોઇશ તો બુઝાઇ જાવાનો

સ્મૃતિ રૂપેય રહીશ તો સિક્કાની જેમ હું

અહીંયાથી ત્યાં પહોંચતા ખરચાઇ જાવાનો

૫.

ક્યાં છે વિશ્વાસના વહાણો તરી શકે એવું?

કયાં છે રણમાંય દરિયો ભરી શકે એવું?

મારી પાસે તો ફક્ત ક્ષણની પારદર્શકતા

ક્યાં છે આંખોમાં સ્વપ્ન થઇ ઠરી શકે એવું?

૬.

થોડી દુર્ધટના ભરી થોડી ક્ષણો ખાલી ગઇ

હું ગયો, ખૂશ્બૂઓ જ્યાં હાથ મારો ઝાલી ગઇ

ઊંઘ આવી નહીં, તો શું થયું? ના કૈં જ થયું

આંખની સપનાંઓ જોવાની ટેવ ચાલી ગઇ

૭.

મૌનથી વધુ કોઇ વાત જાય ના આગળ

સ્વપ્નથી કદી મુલાકાત જાય ના આગળ

ખંડના દીવાઓ તો ઠારીએ પ્રભાતે, પણ

પાંપણોમાં અટવાતી રાત જાય ના આ

૮.

પ્રસંગની શૂન્યતા જ પ્રસંગ લાગતી રહે

સ્વપ્ન ટૂટતા રહે ને આંખ જાગતી રહે

બારીઓ ખૂલે નહીં ને ભીંત ફરફરે નહીં

અને વસંતના પવનની ફાંસ વાગતી રહે.

૯.

આ હાથ અને હાથમાં કાગળનું રણ સફેદ

અહીં ઝાંઝવાં, મુકામ, તૃષા ને હરણ સફેદ

કઈ વેદનાએ શોષી લીધાં એનાં યે રુધિર

કે છે તો છે વસંતમાં ગુલમ્હોર પણ સફેદ

૧૦.

ચીંધીને આંગળી તરસો હરણને દોડતું રાખે

દિશાઓ રેતી રેતી થઈને રણને દોડતું રાખે

બરફની કેડીએ નીકળે છે સૂરજ શોધવા જળને

બીજું છે કોણ જે એના કિરણને દોડતું રાખે

આ સાથે ‘મલ્ટીપર્સનાલીટી’ જેવા નભ ને બાથ ભીડતા એવા સર્જક વિશેનો મારો આ અભ્યાસ લેખ અહી વિરમે છે.આ લેખ માટે હું “ટહુકો.કોમ”,”અભિષેક”,અને શ્રી મહેન્દ્રભાઈ મેઘાણીની ખુબ જ આભારી છું.મે કેટલાંક ગીતો અને અમુક માહિતી  તેમાંથી મેળવી છે.